Dębica: Naoczni świadkowie historii – rekonstrukcja historyczna na dębickich wałach przeciwpowodziowych

Widok nieprzebranych tłumów, osób zjednoczonych pragnieniem odsłonięcia kart własnej historii, ze spojrzeniem zwróconym w tym samym kierunku, nie może pozostawić obojętnym. 27 sierpnia 2023 r. dębickie wały przeciwpowodziowe nad Wisłoką przeistoczyły się w scenę widowiska, które niewątpliwie pozostanie w sercach wszystkich biorących w nim udział na zawsze. Spektakularna rekonstrukcja historyczna, połączona z pokazami militarnymi i dioramami historycznymi, zwieńczona patriotycznym koncertem stanowiła swoiste przejście ku czasom nie tak odległym, a przecież, jak mocno konstytuującym nas – współczesnych mieszkańców ziem dębickich. W 2023 r. przypada 80. rocznica kulminacji bezlitosnej polityki eksterminacyjnej niemieckiego okupanta, w której bagnety i lufy wymierzone były w mieszkańców polskich wsi. Kiedy niemieckie akcje kontyngentowe zamiast posłuszeństwa owocowały oporem, a próby wykorzeniania polskości zaciętą walką o godność i suwerenność Ojczyzny, agresor sięgnął po jedno z najstraszliwszych narzędzi, wymierzonych w bastiony polskości – pacyfikację polskich wsi. W niedzielę, 27 sierpnia 2023 r., o godz. 18.00 rozpoczęły się inscenizacje historyczne pacyfikacji Małej, Róży oraz Gumnisk. Żywe lekcje historii poprzedziły pokazami obrony przeciwlotniczej, a zwieńczył koncert zespołu historyczno-patriotycznego FORTECA. Wydarzenia, honorujące pamięć i poświęcenie naszych Bohaterów, inicjując szereg wydarzeń w ramach projektu „Postawa „Anhelego” przykładem niezłomności społeczeństwa wobec okupanta na ziemi dębickiej”, stanowiły wyraz podziwu i wdzięczności każdemu z tych, którzy walczyli, mimo widma najsurowszej, a przecież niezasłużonej z kar.

Tryby niemieckiej maszynerii okupacyjnej obracały się nieprzerwanie, napędzanie pragnieniem unicestwienia narodu podbijanych ziem. W wojnie obliczonej na wyzysk okupowanych terytoriów, najeźdźcy przestaje wystarczać jedynie materialny terror – sięga on po narzędzia, pomagające dławić przejawy wszelkiego życia narodowego, przynależącemu człowiekowi pragnienia wolności i depczące ludzką godność. Niedzielne spotkanie – jakże tłumne – miało służyć właśnie podkreśleniu ofiarności i męstwa naszych przodków wobec kulturowego ludobójstwa. Patrząc na wzruszone twarze widzów, zyskujemy pewność, że taka forma uczczenia doniosłych aktów umacnia w nas, spadkobiercach chlubnej schedy poczucie dumy oraz wdzięczności.

Wieczór rozpoczął pokaz obrony przeciwlotniczej w wykonaniu grupy rekonstrukcyjnej Policji Państwowej z Radomia. Prezentacja manewrów sił powietrznych dopełniała pokazy sprzętów wojskowych, broni, pojazdów bojowych, umundurowania oraz pełnego osprzętu. Stanowiska prezentacyjne cieszyły się olbrzymim zainteresowaniem, odsłaniając wyimki żołnierskiej codzienności i przybliżając widzów ku obrońcom naszej suwerenności. Statykę pokazów balansowała serdeczność, życzliwość oraz profesjonalizm przewodników, zapoznających gości ze swoim zawodem, chętnie udzielających odpowiedzi na wszelkie pytania. 

Popołudnie przesycone było atmosferą napiętego oczekiwania, uroczystym i solidarnym, cierpliwym odliczaniem czasu do kulminacji wieczoru. Doskonale i pieczołowicie opracowany przez Pana Maieja Małozięcia, oparty na szerokiej bazie merytorycznej, scenariusz inscenizacji historycznych, przenosił Widzów do kolejnych wsi, w których imperatywem była nieugiętość i odwaga, a serca rozpalał żarliwy płomień patriotyzmu. Podczas kolejnych aktów drżącego dramatyzmem spektaklu mieliśmy przenosić się na pole boju w Małej, Róży oraz Gumniskach – tak dobrze znanych nam miejscowościach. Jak jednak dobrze znamy krwawą schedę, której pamięć przechowują prastare drzewa, leśne polany, drogi, tylekroć przez nas przemierzane? Czy po obejrzeniu tak emocjonujących, że wręcz przenoszących nas bezpośrednio w samo zarzewie walk scenach będziemy mogli pozostać obojętnymi wobec tragedii, toczących się osiem dekad temu? Publiczność z zapartym tchem śledziła kolejne wydarzenia – sceny pacyfikacji Małej i Róży, nierówną walkę grupy żołnierzy Obwodu AK Dębica, pod dowództwem kpt. Józefa Lutaka „Dyzmy” z oddziałami niemieckimi.

Być może najrozpaczliwszą z odsłon kart naszej historii była scena, której protagonistą była zarazem główna postać cyklu przygotowywanych przez MiPBP w Dębicy wraz z Partnerami wydarzeń – Józef Erazmus. dowódca plutonu ZWZ-AK „Róża”. Noszący pseudonim „Anhelli”, tak, jak jego patron składa ofiarę z własnego życia. Aresztowany, dręczony, torturowany, zmuszony do bezsilnego patrzenia na zakatowywaną żonę i synka, nie złamał milczenia, broniąc bezpieczeństwa swoich współtowarzyszy broni oraz chroniąc wolność Ojczyzny.

Doskonałej grze aktorskiej i perfekcyjnemu przygotowaniu rekonstruktorów towarzyszyła podkreślająca doniosłość przedstawianych chwil, znakomicie oddająca rytm uczuciowy scen narracja Pana Andrzeja Olejki. Komentator, wiodący nas przez następujące po sobie zdarzenia, nakreślał zarazem panoramę historyczną, losy jednostek umiejscawiając w epoce zmagań pogardy ze szlachetnością. Toczące się wydarzenia były równocześnie tłumaczone na język migowy przez Panią Weronikę Ferdynus.  Zdumiewająca autentyzmem gra aktorów na tle idealnie odzwierciedlającej realia epoki scenerii, splatała się harmonijnie z narracją w poruszający i pouczający przekaz, przywracający pamięci przełomowe i budujące naszą tożsamość wydarzenia.

Dzień domknął koncert zespołu patriotyczno-historycznego FORTECA, rockowo-metalowe aranżacje nasycającego płomiennością patriotyzmu. Publiczność wysłuchała więc utworów, przenoszących lirykę Pokolenia Kolumbów na linie melodyczne, a także autorskich kompozycji, mających sportretować miłość do Ojczyzny nie tylko jako martyrologiczny pęd do boju, ale przede wszystkim, jako chwalebne przeciwstawienie się wrogowi na tryumfalnej drodze do zwycięstwa.  

Żywa lekcja historii nie byłaby możliwa, gdyby nie współpraca z wieloma instytucjami kulturalno-oświatowymi oraz organizacjami. Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna wraz z Miastem Dębica pragnie złożyć wyrazy wdzięczności każdemu zaangażowanemu w przygotowanie rekonstrukcji oraz koncertu, zapoczątkowującego cykl działań w ramach projektu „Postawa „Anhellego” przykładem niezłomności społeczeństwa wobec okupanta na ziemi dębickiej”, finansowanego ze środków ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie. Dziękujemy naszym Partnerom: Muzeum Regionalnemu w Dębicy, Miejskiemu Ośrodkowi Kultury w Dębicy, Światowemu Związkowi Żołnierzy Armii Krajowej Środowisko Piątego Pułku Strzelców Konnych AK, Związkowi Strzeleckiemu Strzelec im. Józefa Piłsudskiego, 33. Batalionowi Lekkiej Piechoty 3 Podkarpackiej Brygady Wojsk Obrony Terytorialnej, Instytutowi Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie, Związkowi Harcerstwa Polskiego Hufiec Dębica, Wojskowemu Centrum Rekrutacji w Mielcu, Fundacji Non Notus oraz grupie teatralnej Safo oraz dębickim placówkom oświatowym.

Dziękujemy również wszystkim patronom medialnym wydarzenia, dzięki których wsparciu na dębickie wały przeciwpowodziowe przybyły tysiączne tłumy. Należą do nich: TVP3 Rzeszów, Polska Telewizja Regionalna, Dębica TV, Radio Rzeszów, Polska Zbrojna, Tygodnik Do Rzeczy, Radio RDN oraz Obserwator Lokalny.

Dofinansowano ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach programu „Patriotyzm Jutra”